Beroepsintegratie van alleenstaande ouders en gelijke kansen voor kinderen in eenoudergezinnen

Alleenstaande ouders lopen het hoogste armoederisico (39,5%, tegenover 27,2% voor een alleenstaande of 14,4 % voor een gezin met twee ouders en kinderen). Op 2 juni 25 namen coördinator Caroline Van Der Hoeven (BAPN) en algemeen secretaris Christine Mahy (RWLP) het woord in de Senaat om de realiteit achter de cijfers te laten zien, ter vertegenwoordiging van de 4 regionale netwerken armoedebestrijding, in een hoorzitting onder de titel Beroepsintegratie van alleenstaande ouders op de arbeidsmarkt en gelijke kansen voor kinderen die opgroeien in eenoudergezinnen: belemmeringen, uitdagingen en voorstellen voor structurele oplossingen.

Meer dan 2,1 miljoen mensen of 18,2% van de bevolking liepen een armoederisico in 2024 (cijfers Statbel, 29/01/25). De voorbije dertig jaar bleef de omvang van de armoede hardnekkig stabiel (cfr Jaarboek armoede 2021, Universiteit Antwerpen). De laatste jaren was er zelfs een licht dalende trend als gevolg van betere inkomensbescherming en meer stabiele en voltijdse tewerkstelling voor gezinnen waar er weinig binding is met de arbeidsmarkt. Maar achter deze positieve cijfers gaat een minder fraai beeld schuil van een verdieping van armoede. Neem bv. het aantal van dak- en thuislozen in België die op ong. 50.000 mensen wordt geschat. De mogelijke negatieve impact van de maatregelen die in het federaal regeerakkoord staan (meer flexibiliteit arbeidsmarkt, beperking van de werkloosheid in de tijd, meer activering en controle op langdurig zieken, ziekteperiodes tellen niet meer mee voor pensioen, wegvallen welvaartsenveloppe…) doet vrezen voor een nieuwe golf van armoede in de komende jaren, alsook grote uitdagingen zoals klimaat en groene transitie, digitalisering, energie, oorlog in Ukraine, federale begroting…

Hoogste armoederisico voor alleenstaande ouders

Alleenstaande ouders lopen het hoogste armoederisico: 39,5%, tegenover 27,2% voor een alleenstaande of 14,4 % voor een gezin met twee ouders en kinderen.

Cijfers Statbel, 29/01/25

Wat verklaart dit hoge armoederisico?

• Veel alleenstaande ouders moeten rondkomen met één inkomen terwijl ze dezelfde kosten als andere gezinnen moeten dragen.
• De verantwoordelijkheid van de zorg voor de kinderen ligt bij één persoon, die daardoor veel flexibiliteit verliest terwijl onze samenleving dit net veel van ouders vraagt.
• Een grote meerderheid van alleenstaande ouders zijn vrouwen, die meer structurele drempels op de arbeidsmarkt ervaren dan mannen. Denk bv. aan loonkloof, meer (onvrijwillig) deeltijds werk, grote werkzaam in onderbetaalde, essentiële beroepen (zorg, verpleging, schoonmaak…)…

“Vandaag was weer zo een dag die elke ouder wel zal herkennen, alleenstaande ouders nog meer en alleenstaande ouders die leven in armoede zullen me helemaal begrijpen wanneer ik spreek over drempels waar we tegenaan lopen en angsten die ons overvallen. De kinderen staan ’s ochtends ziek op en de stress overvalt ons, onze gevoelens en gedachten zijn een lange zwarte tunnel... Op opvang voor zieke kinderen heb ik geen recht, ik volg immers een opleiding dus ik werk niet. Tijd om naar de dokter te gaan is er niet want ik wil me niet nog eens afwezig melden. Immers, welke gevolgen zou dit weer hebben ? Ongeacht of ik een vast contract heb of interim werk of een opleiding volg. In het verleden heb ik al meermaals de nadelige gevolgen ondervonden, namelijk een tijdelijk contract dat niet verlengd wordt, een opleiding die stopt, en dit, omdat ik te veel afwezig was, ook al was dit gewettigd. Als mijn kind ’s morgens ziek opstaat, zijn het deze gevolgen die mijn gedachten in beslag nemen. Ik ben ervan overtuigd dat dit eveneens voor vele anderen zo is. Daarnaast zijn de stijgende prijzen voor energie, voeding, verzorgingsproducten – m.i. allemaal basisbehoeften - een constante bron van stress. Het is enorm zwaar om elke maand rond te komen en de angst om terug in de schulden te geraken is groot. Steeds moet ik bewuste keuzes maken, ofwel een rekening betalen ofwel de nodige medicatie kopen. Ik moet besparen op de zorg voor mijn kinderen. Op mijn eigen zorg bespaar ik al veel langer. Drie jaar geleden kon ik met 60€ voor een hele week eten kopen, nu heb ik voor datzelfde bedrag maar voor vier dagen eten. ”

Getuigenis van een alleenstaande moede van een tweeling van 8 jaar

Hoe pak je dit aan?

Is de armoede van eenoudergezinnen onvermijdelijk? Nee! Structureel armoede- en rechtenbeleid biedt hier een oplossing voor. Dit kan door:

• het principe van progressief universalisme toe te passen.
• de samenwerking tussen verschillende beleidsniveaus te versterken, bv. via de interministeriële conferentie (IMC)
• op Federaal niveau te spelen op hefbomen zoals inkomen, werk en het implementeren van de kindgarantie.

Aanbevelingen rond inkomen

Zorg voor toereikende inkomens en uitkeringen: zo creëer je voldoende bandbreedte om voor kinderen te zorgen, op lange termijn te kunnen plannen en een job te zoeken. Dit kan door:

• het optrekken van de laagste inkomens en uitkeringen tot boven de Europese armoedegrens,
• het afschaffen van het statuut samenwonende,
• geen plafonnering van de sociale uitkeringen en sociale voordelen,
• sociale voordelen koppelen aan inkomen (niet enkel statuut), zodat mensen die werken er ook van gebruik kunnen maken,
• toereikende lonen,
• mensen die onvrijwillig deeltijds werken en gedwongen zijn werk en uitkeringen te combineren, niet financieel afstraffen.

Aanbevelingen rond toegang tot kwaliteitsvol werk en maatschappelijke integratie

Werk en maatschappelijke integratie vormen een belangrijke bescherming tegen armoede, mits het voldoen van een aantal randvoorwaarden:

• Het begeleiden en toeleiden naar kwaliteitsvol en duurzaam werk op basis van vertrouwen, rekening houdend met alle levensdomeinen, op maat van de persoon.
• Toegankelijke en kwaliteitsvolle kinderopvang (zie bijvoorbeeld kinderopvangzaak waarbij het grondwettelijk hof voorrangsregels voor ouders die minstens 4/5de werken heeft vernietigd).
• Individuele en collectieve begeleiding van alleenstaande ouders door de OCMW’s via het Miriam-project, met een holistische aanpak en een wetenschappelijke omkadering.
• Belang van mobiliteit:

  “We zouden kunnen kiezen voor bijvoorbeeld de fiets ipv de auto. Dit is goed als je in een stad woont, maar als je meer afgelegen woont, bv. zoals ik in de Westhoek, is dit niet zo makkelijk. Het is een halfuur fietsen op een levensgevaarlijke baan tot aan de eerste school, dan nog eens een kwartier voor de tweede school. En aangezien ook de opvang ’s ochtend laat opengaat, hoe kan ik dan nog op tijd vertrekken voor de opleiding ? Elke keuze die wij maken heeft altijd een enorme invloed op zowel onze inkomsten als onze uitgaven. En nu spreek ik voor mezelf : dit voelt echt alsof ik al jaren aan het verdrinken ben terwijl ik niets anders doe dan verder zwemmen.” Getuigenis van een persoon in armoede

Aanbevelingen rond gelijke kansen voor kinderen

België engageerde zich om 93.000 kinderen uit de armoede te halen tegen 2030. Het is tijd om prioriteit maken van de implementatie van de Europese kindgarantie:

• Zorg voor daadwerkelijk en gratis toegang tot kwalitatief hoogstaand onderwijs, opvang voor jonge kinderen, educatieve activiteiten en schoolactiviteiten en garandeer een gezonde maaltijd elke schooldag;
• Garandeer effectieve en vrije toegang tot kwalitatieve gezondheidszorg;
• Geef toegang tot voldoende en gezonde voeding, met name via het Europese programma voor de consumptie van fruit, groenten en melk op scholen;
• Zorg voor daadwerkelijk toegang tot een adequate huisvesting.